Zakażenia szpitalne (według definicji: takie, do których dochodzi podczas hospitalizacji pacjenta) stanowią poważny problemy systemu ochrony zdrowia. Dotyczy to wszystkich krajów na świecie, również tych, w których wdrażane są najwyższe standardy opieki. Zmniejszanie ryzyka ich wystąpienia możliwe jest wyłącznie dzięki wdrażaniu i przestrzeganiu rygorystycznych procedur związanych z nadzorem epidemiologicznym oraz aseptyką.

Zakażenia szpitalne - epidemiologia

Statystyki dotyczące zakażeń szpitalnych w Polsce wykazują, że problem ten dotyczy 5-10% pacjentów, czyli nawet kilkuset tysięcy osób rocznie. Najczęściej rozpowszechnione zakażenia to infekcje układu krwionośnego związane z dojściami centralnymi, stany zapalne dróg moczowych wywołane przez założony cewnik, infekcje okołooperacyjne oraz zapalenie płuc związane z obecnością rurek intubacyjnych lub innych metod sztucznej wentylacji.

Zakażenia szpitalne - najczęstsze przyczyny

Zakażenia szpitalne najczęściej powodowane są przez bakterie znajdujące się na brudnych rękach personelu, w skażonym otoczeniu chorego lub niejałowym sprzęcie. Przyczyną zakażeń może być także przyjmowanie do placówki pacjentów, którzy wymagają szczególnych warunków hospitalizacji, a następnie brak zapewnienia takowych. Do istotnych czynników należy także dopuszczanie do pracy w szpitalu osób, które nie zostały odpowiednio przeszkolone.

Według oceny Najwyższej Izby Kontroli na wysoki poziom zakażeń ma także wpływ brak wyspecjalizowanego personelu medycznego. W kontrolowanych szpitalach funkcjonowały Zespoły Kontroli Zakażeń Szpitalnych. Brakowało w nich najczęściej lekarzy wymaganej specjalności, specjalistów do spraw mikrobiologii oraz odpowiedniej liczby wyspecjalizowanych pielęgniarek epidemiologicznych.

Zakażenia w szpitalu - główne grupy ryzyka

Istniej kilka grup pacjentów, u których zakażenia szpitalne są najczęstsze. Są to:
- osoby po przeszczepach,
- osoby z zaburzeniami odporności np. w wyniku terapii przeciwnowotworowych,
- pacjenci z rozległymi oparzeniami,
- dzieci poniżej pierwszego roku życia,
- osoby starsze.

Zakażenia szpitalne - rodzaje

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje zakażeń szpitalnych, które muszą być uwzględnione w działaniach profilaktycznych:

1. Endogenne - źródłem zakażenia jest własna flora bakteryjna pacjenta, która została przeniesiona na operowane miejsce z jego skóry lub błon śluzowych.

2. Egzogenne - wywoływane przez patogeny pochodzące ze środowiska szpitalnego, które przenoszone są przez kontakt z personelem, innymi pacjentami lub za pośrednictwem sprzętu medycznego bądź żywności.

Skutki zakażeń szpitalnych

Do głównych skutków zakażeń szpitalnych należą dłuższe pobyty pacjentów w szpitalu oraz powikłania, które mogą prowadzić do niepełnosprawności. Powoduje to zwiększenie kosztów leczenia.
Dodatkowe koszty generowane są także przez roszczenia pacjentów, którzy mogą mieć przyznane z tytułu zakażenia szpitalnego odszkodowanie. Zakażenie bakterią w szpitalu, jeśli zostanie udowodnione, może wiązać się z koniecznością poniesienia przez placówkę dużych kosztów - tym większych, im większy uszczerbek na zdrowiu został spowodowany.

Zakażenia szpitalne – profilaktyka

Skuteczne zmniejszanie ryzyka występowania zakażeń drobnoustrojami w szpitalach jest prawdziwym wyzwaniem dla systemu ochrony zdrowia. Wymaga to stosowania rygorystycznych i precyzyjnych procedur oraz wielokierunkowych działań.

Higiena rąk a zakażenia szpitalne

W zapobieganiu zakażeniom szpitalnym szczególną rolę pełni utrzymywanie prawidłowej higieny rąk przez personel. Składa się na to prawidłowa technika oraz stosowanie środków dezynfekujących na bazie alkoholu dostarczanych przez renomowanych producentów, takich jak sterim.eu.
Co ważne, do mycia rąk nie należy używać mydła w kostkach (mogą się na nich namnażać bakterie) ani przeterminowanych płynów do dezynfekcji.

Według WHO należy wyróżnić pięć podstawowych sytuacji, które wymagają umycia rąk:
- przed kontaktem z pacjentem,
 - przed rozpoczęciem procedury w warunkach jałowych,
 - po kontakcie z wydzielinami pacjenta,
- po narażeniu się na kontakt z wydzielinami pacjenta,
 - po kontakcie z pacjentem,
 - po kontakcie z otoczeniem pacjenta.

Zaleca się także, by przed bezpośrednim kontaktem z chorym, materiałem biologicznym lub sprzętem, który miał z takim materiałem kontakt, stosować jednorazowe, jałowe rękawiczki. Pozwala to zmniejszyć ryzyko wystąpienia zakażenia szpitalnego miejsca operowanego oraz personelu medycznego.

Dezynfekcja i sterylizacja

Wyjątkowo ważnym działaniem mającym na celu zapobieganie zakażeniom szpitalnym jest dezynfekcja oraz sterylizacja powierzchni, narzędzi i sprzętów medycznych oraz bielizny i pościeli pacjentów. Tam, gdzie jest to możliwe, należy stosować przedmioty jednorazowego użytku.

Narzędzia wielorazowe takie jak stetoskopy, ciśnieniomierze czy termometry muszą być regularnie dezynfekowane. Pomagają w tym takie urządzenia jak autoklawy czy myjnie-dezynfektory.

Konieczne jest także przestrzeganie procedur związanych z usuwaniem odpadów fizjologicznych i medycznych. Każda placówka musi ustalić i pilnować przestrzegania dokładnych procedur kontroli skuteczności dezynfekcji.

Powszechnym działaniem prewencyjnym jest profilaktyczna antybiotykoterapia przed zabiegami operacyjnymi. Najczęściej stosuje się w tym celu antybiotyki beta-laktamowe, a u pacjentów z grup szczególnego ryzyka - wankomycynę. Zaleca się także, by tuż przed zabiegiem usunąć owłosienie ze skóry, która ma być nacinana.

Zakażenia szpitalne - inne rekomendacje

Kontrole wykazują, że każdego roku placówki ponoszą ogromne koszty związane z leczeniem sepsy (posocznicy), będącej zespołem objawów stanowiących nadmierną reakcję organizmu na zakażenie i prowadzącej do niewydolności serca, płuc, nerek i wątroby, będąc tym samym stanem bezpośredniego zagrożenia życia.
Według Najwyższej Izby Kontroli zmniejszenie częstotliwości jej występowania, a co za tym idzie - redukcja kosztów - mogłoby nastąpić między innymi dzięki prowadzeniu rzetelnych rejestrów sepsy. Pełniłyby one rolę bazy danych o rozpoznanych przypadkach, dzięki którym możliwa by była analiza objawów, sposobów leczenia oraz poziomu śmiertelności.

Do istotnych elementów prewencji zakażeń egzogennych należy polityka antybiotykowa mająca na celu ograniczenie rozwoju odporności drobnoustrojów. Jej częścią są także przesiewowe badania mikrobiologiczne u pacjentów, pozwalające wykryć przypadki bezobjawowego nosicielstwa szczególnie opornych szczepów takich jak VRE czy MRSA.

Również personel medyczny musi być poddany nadzorowi epidemiologicznemu, którego elementem są regularne badania na obecność chorób zakaźnych oraz szczepienia ochronne.

Bardzo ważne jest także wdrożenie procedur, które zapobiegną krzyżowaniu się czystych i brudnych dróg komunikacyjnych.

Innym czynnikiem, który pozwala znacząco ograniczyć występowanie zakażeń szpitalnych jest prawidłowo funkcjonujący system zapobiegania oraz zwalczania zakażeń. Tworzy się go w szpitalu na bazie przepisów prawa. Według NIK, efektywne systemy kontroli zakażeń pozwalają zmniejszyć ich ilość nawet o 55-70%.