Co to jest jąkanie?
Aby wyjaśnić problem, z którym borykają się osoby jąkające, koniecznym jest udzielenie odpowiedzi na podstawowe pytanie, które brzmi: co to jest jąkanie? Konieczność stawiania takiego pytania wynika z faktu, że wymusza niezbędną w terapii refleksję nad procesem terapeutycznym. Konieczność pytania o to, co to jest jąkanie i czym ono jest, powodowana jest również brakiem jednomyślności w określaniu tego, co jest nazywane jąkaniem. Osoba dokonująca przeglądu literatury (fachowej) zauważy, że autorzy nie dość, że nie są zgodni w sposobie definiowania jąkania, to nawet w różny sposób określają zakres czynności wykonywanych przez osobę jąkającą się „zaliczanych” do jąkania.

My jąkanie definiujemy w następujący sposób; jąkanie jest globalnym zaburzeniem komunikacji. Naszą definicję opieramy na następujących postulatach:

1) Jąkanie jest umiejętnością nabytą, a nie wrodzoną.

2) Jąkanie nie jest stanem lecz cechą.

3) Jąkanie najczęściej realizuje się w mowie spontanicznej.

4) Jąkanie występuje w relacji z „oceniającym” słuchaczem.

5) Oceniający słuchacz staję się „sprawcą” jąkania.

6) Jąkanie odnosi się do osoby jako do całości, tzn. do wszystkich sfer jej funkcjonowania.

Mówiąc o jąkaniu jako o globalnym zaburzeniu komunikacji chcemy zwrócić uwagę na to, że jąkanie realizuje się również w płynnych wypowiedziach osoby jąkającej. To, że dla słuchacza jawi się ta wypowiedź jako płynna, wynika przede wszystkim z faktu, że jąkającemu udało się skutecznie zastosować działania zaradcze, tzn. takie, które umożliwiły mu utrzymanie płynności wypowiedzi. W naszej definicji podkreślamy, że jąkanie nie jest problemem na poziomie jednostkowego aktu językowego czy też na poziomie aktu mowy, jest ono problemem, który zaznacza się dopiero na poziomie aktu komunikacyjnego. Istota problemu osoby jąkającej tkwi właśnie w tym, że zasadniczo jest ona w stanie wypowiedzieć każdą głoskę w izolacji, również w izolacji jest w stanie wypowiedzieć każde słowo, zauważalne jest, że za terapeutą – logopedą jest ona w stanie powtórzyć każde słowo, a jednocześnie nie może go samodzielnie użyć we własnej wypowiedzi. Z tego to powodu twierdzimy, że jąkanie urzeczywistnia się dopiero na poziomie swobodnych i spontanicznych wypowiedzi, zakłócając w ten sposób funkcje komunikacyjną języka.

Nasza obserwacja stoi w sprzeczności z poglądami tych logopedów i psychologów, którzy twierdząc o związku jąkania z emocjami, wskazują na to, że jąkanie ma miejsce jedynie w wyniku kontaktu z bodźcami o dużym „ujemnym” ładunku emocjonalnym. Sugerując w ten sposób, że najpierw pojawia się bodziec, w wyniku przetwarzania którego następuje jąkanie. W naszej ocenie „kluczowym momentem” jest nie tyle kontakt z bodźcem o dużym ładunku emocjonalnym ile świadomość możliwości pojawienia się kontaktu z takim bodźcem. Jąkanie nie jest spontanicznie i mimowolnie wykonywanym przez osobę jąkającą (w odpowiedzi na specyficzny dla niej zespół bodźców) zestawem czynności, lecz jest jej „działaniem wyprzedzającym”, podejmowanym w sposób świadomy i zaplanowany. Celem tego działania jest przede wszystkim zapewnienie sobie skuteczności. Skuteczność ta wyraża się w realizacji zakładanych celów, spełnianiu własnych oczekiwań. Paradoksalnie osoby jąkające w testach mierzących kompetencje społeczne uzyskują wyniki wyższe, tzn. lepsze, niż osoby niejąkające. Różnica ta jest istotna statystycznie. Oznacza to, że nieefektywne z punktu widzenia osób niejąkających zachowanie społeczne (komunikacyjne) spotyka się z pozytywną oceną osób jąkających. Oceny te są przez nie akceptowalne i co wydaje się najważniejsze, zgodne z ich oczekiwaniami. Można więc mówić o tym, że w sytuacjach komunikacyjnych osoby jąkające realizują jakiś plan, który „jest ich planem”. Plan, który został opracowany po to, aby one mogły zrealizować ich zamierzenia i tym samym uzyskać przeświadczenia o własnej skuteczności. Być skutecznym to znaczy realizować swoje plany. W tym kontekście mówimy w naszym postulacie nr 1: jąkanie jest umiejętnością nabytą. Oznacza to, że każda osoba jąkająca realizuje inny plan (swój plan), który nauczyła się wykonywać w sytuacjach komunikacyjnych. Zwracamy w tym miejscu uwagę na to, że pozornie optymistyczny obraz jąkania, który może jawić się w kontekście powyższych refleksji, jednocześnie jest powodem wielu frustracji doświadczanych przez osoby jąkające. Co prawda, realizują one plan którego są autorami i w realizacji tegoż są skuteczne, jednakże nie zawsze jest to ten plan, który chciałyby one wykonać. Na ogół nie jest to ten najlepszy ich plan, a jedynie ten który w tej konkretnej sytuacji, w której ona będzie się znajdować, jest możliwy do realizacji. Jest on wybierany za zasadzie „mniejszego zła”. Osoby jąkające posiadają wiedzę o swoich zasobach (kompetencjach), posiadają również wiedzę o swoich ograniczeniach, czyli o tym czego wykonać nie mogą. Na tej podstawie realizują tylko plany realistyczne, tj. te wykonalne. Plany te na ogół odnoszą się do opcji minimum tego co trzeba zrobić, a nie do opcji adaptacyjnego optimum. Opcja maximum, jakkolwiek rozważana, rzadko kiedy jest realizowana.

Na podstawie naszej wieloletniej praktyki zauważamy, że każda osoba jąkająca, która chce wyleczyć się z jąkania może tego dokonać. Wiemy o tym i… otwarcie mówimy: JĄKANIE MOŻNA WYLECZYĆ!

Tu obalamy MITY O Jąkaniu>>